سنت ها و آداب روزه

شیخ سید حبیب پوازی

روزه داراي مستحبات و سنتهاي است كه رعايت آنها برای روزه دار مستحب است:

۱- سحري خوردن: حضرت انس رضی الله عنه از پيامبر صلی الله علیه وسلم روايت مي كند كه مي فرمايد: «سحري بخوريد زيرا كه در سحري خوردن بركت است».(متفق عليه)

٭ اين سنت با لقمه اي نان و يا جرعه اي آب تحقيق ميابد.

ابو سعيد خدري رضی الله عنه مي گويد رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: «سحري خوردن بركت است. پس ان را ترك نكنيد. اگر چه با نوشيدن جرعه اي آب باشد. زيرا خداوند و فرشتگانش بركسانی كه سحري مي خورند درود مي فرستند». (رواه احمد)

٭به تاخير انداختن سحري مستحب است حضرت زيد بن ثابت رضی الله عنه مي فرمايد: «ما همراه پيامبر صلی الله عليه وسلم سحري خورديم سپس برا ي نماز صبح بر خاستيم.(از زيد پرسيده شد) فاصله زماني بين اذان و سحري چقدر بود؟ فرمود: به اندازه تلاوت ۵۰ آيه بود». (رواه البخاری)

 

 ۲- تعجيل در افطار پس از اينكه غروب آفتاب محقق گرديد مستحب است كه روزه دار در افطار نمودن عجله و شتاب نمايد. زيرا رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرموده است: «مردم پيوسته در خير و خوبي هستند تا زماني كه در افطار تعجيل و شتاب مي نمايند». (متفق علیه)

۳- با رطب يا خرما افطار كردن و اگر ميسر نبود با آب و در صورتي كه آب در دسترس نداشته باشد با هر چيز حلالي كه ميسر شود افطار كند.

رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده است: «هرگاه يكي از شما خواست افطار كند. پس بوسيله خرما افطار كند زيرا كه بركت است. و اگر خرما نيابد آنگاه با آب افطار نمايد زيرا آب پاكيزه است». (رواه ابوداود)

حضرت انس رضی الله عنه مي فرمايد: «رسول الله صلی الله علیه وسلم قبل از اينكه نماز (مغرب )را بخواند با چند دانه رطب افطار مي كردند. پس اگر رطب در دسترس نبود با خرما و اگر آنهم نبود. با چند جرعه آب افطار مي كردند». (رواه ترمذی)

٭ يكي از حكمت افطار كردن با رطب يا خرما اينست كه شيرين مي باشد، و شيريني نيروي جسم كه توسط روزه ضعيف شده تقويت مي كند، همچنين از خواص خرما اينست كه اگر بعد از خالي بودن معده تناول شود به عمليات هضم كمك مي كند و در مورد آب بايد گفت كه باعث تازه و تر شدن كبد می شود چونكه در هنگام روزه مقداري خشك شده است.

۴- دعابه هنگام افطار برای روزه دار مستحب است كه اين دعا رابخواند:

«ذهب الظما و ابتلت العروق و ثبت الاجر ان شاءالله تعالی». «تشنگي رفت. و رگها تر و سيراب شد. و پاداش و اجر ثبت و محقق گرديد اگر خدا بخواهد». (رواه ابوداود)

٭ هنگام افطار وقت اجابت دعا است و بايد اين وقت را غنيمت شمرد عبدالله بن عمرو بن عاص روايت مي كند كه پيامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «برای روزه دار به هنگام افطار دعايي است كه رد نمی شود». (رواه ابن ماجه)

 

آداب روزه

خداوند روزه را وسیله ای برای رسیدن به تقوا قرار داده پس شایسته است که شخص روزه دار خود را از گناهان دور نگه دارد و به کارهایی که تقوا در او افزایش می دهد روی بیاورد.

 

الف- گناهانی که باید از آن دوری کرد:

۱- نگه داري زبان از سخنان بيهوده بر روزه دار واجب است كه از دروغ، غيبت، سخن چيني، ناسزا گفتن و دشنام دادن به شدت پرهيز كند و زبان خود را به ذكر خدا و تلاوت قرآن مشغول نمايد.

پيامبر صلی الله علیه وسلم مي فرمايد: «كسی كه سخن زشت و ناروا و عمل كردن به آن را رها نكند خداوند را به آب و غذا نخوردن وي نيازي نيست». (رواه البخاری)

رسول اكرم صلی الله علیه وسلم مي فرمايد: «روزه سپر است هرگاه روزه بوديد، زبان را به دشنام و ناسزا گفتن و ناداني نگشاييد اگر كسی به او ناسزا گفت يا با وي در گير شد پس در جواب بگويد من روزه ام، من روزه ام». (متفق عليه)

۲- حفظ و نگه داري چشم: بر روزه دار واجب است چشم خود را از نگاه كردن به حرام حفظ نمايد و نگاه خود را از نامحرم فرو بندد و بداند كه نگاه تيري مسموم از تيرهاي شيطان است همچنین از نگاه کردن به فیلم هایی که به ایمان او لطمه می زند پرهیز کند.

۳- حفظ و نگه داري گوش: شخص روزه دار بايد بكوشد كه گوش خود را از شنيدن سخنان حرام غيبت و سخن چيني و ترانه و موسيقي مصون ومحفوظ بدارد. و بجاي اينها به تلاوت قرآن كريم گوش فرا دهد.

۴- دست و پا و ساير اعضاي خود را از مرتكب شدن هر نوع گناه و معصيت و كارهاي ناپسند محفوظ دارد رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمايد: «چه بسا روزه داراني هستند كه بجز گرسنگي و تشنگي از روزه خويش بهره اي ندارند».(رواه ابن ماجه)

۵- از پر خوري و اسراف هنگام افطار و سحري پرهيز كند زيرا پر خوري و اسراف منافع و حكمتهاي روزه را از بين مي برد.

 

ب- اعمالی که برای ازدیاد تقوا بهتر است انجام دهد:

۱- افطاري دادن به روزه داران: پيامبر صلی الله علیه وسلم مي فرمايد: «كسی كه به روزه داري افطار دهد پاداشي مانند پاداش روزه دار خواهد داشت. بدون اينكه از پاداش روزه دار كاسته شود». (رواه الترمذی)

شخصي كه برای صرف افطار دعوت شده است اگر عذري ندارد بايد دعوت را بپذيرد و بعد از افطار برای دعوت كننده چنين دعا كند: «افطر عندكم الصائمون و اكل طعامكم الابرار. وصلت عليكم الملائكه». (رواه ابوداود)

(روزه داران نزد شما افطار كردند. و نيكوكاران غذاي شما را خوردند. و فرشتگان بر شما درود فرستادند).

۲- بخشش و صدقه به مستمندان و احسان به خويشاوندان و ايتام ماه رمضان ماه بذل و بخشش است، احسان و نيكي در اين ماه فضيلت و ثواب خاصي دارد.

حضرت عبدالله بن عباس مي فرمايد: «رسول خدا صلی الله علیه وسلم بخشنده ترين مردم بود. بخصوص در ماه رمضان هنگامي كه جبرئيل عليه السلام وي را ملاقات مي كرد. و جبرئيل در هر شب رمضان مي آمد و با پيامبر صلی الله علیه وسلم قرآن را مدارسه و مذاكره مي كرد. در آن هنگام بخشش و سخاوت پيامبر صلی الله علیه وسلم از باد صبا بيشتر و بهتر بود». (رواه البخاری)

۳- تلاوت قرآن همراه با تدبر در آياتش زيرا ماه رمضان ماه نزول قرآن است. پيامبر صلی الله علیه وسلم مي فرمايد: (قرآن را بخوانيد. زيرا كه درروز قيامت برای يارانش شفاعت مي كند ). (رواه مسلم)

 در حديث ديگر رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرموده است: «روزه و قران در روز قيامت برای بنده گان شفاعت مي كند. روزه مي گويد :پروردگارا من مانع غذا خوردن و شهوتش بودم. پس مرا شفيع او قرار بده. و آنگاه هر دو شفاعت مي كنند». (رواه احمد)

۴- اكثار از طاعات و عبادات به ويژه در ده روز آخر حضرت ام المومنين عايشه رضی الله عنها روايت مي كند كه: «هرگاه ده روز آخر رمضان فرا مي رسيد. رسول الله صلی الله علیه وسلم (از همسرانش كناره مي گرفت )سخت به عبادت مشغول مي شد و شب زنده داري مي كرد و اهل خانه را بيدار مي نمود. (متفق عليه)

 

روزهایی که روزه گرفتن در آن حرام است:

۱-دو عید فطر و قربان؛ زیرا عمر بن خطاب رضی الله عنه روایت کرده رسول خدا صلی الله علیه وسلم از روزه این دو روز نهی فرموده؛ عید فطر بخاطر اینکه جشن اتمام روزه است و عید قربان چون جشن قربانی کردن و خوردن از گوشت قربانی است.

۲- ایام التشریق؛ یعنی سه روز پس از عید قربان (۱۱، ۱۲ و ۱۳ ماه ذی الحجه). زیرا کعب بن مالک روایت کرده که رسول خدا صلی الله علیه وسلم او و اوس بن الحدثان را در ایام تشریق فرستاد تا در میان مردم جار بزنند که: “جزء مؤمن کسی به بهشت نمی رود و ایام مِنا (۱۱، ۱۲ و ۱۳ ماه ذی الحجه) ایام خوردن و آشامیدن است.”

۳- روزه وصال؛ عبارتند از ادامه دادن روزه برای چند روز پیاپی بدون تناول چیزی در طول شب. این نوع روزه مخصوص رسول خدا صلی الله علیه وسلم بوده. از ابوهریره روایت است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم از روزه وصال نهی فرمود؛ گفتند: شما خودتان روزه ی وصال می گیرید ای رسول خدا. ایشان فرمودند: “شما مانند من نیستید، پروردگارم مرا آب و غذا می دهد.” و در روایت دیگر می فرماید: “بر حذر باشید از روزه ی وصال” گفته شد شما روزه وصال می گیرید! فرمود: “من شب را به صبح می آورم در حالی که پروردگارم مرا آب و غذا می دهد (مقصود این است که خداوند توان ادامه روزه را به من می دهد) پس در حد توانتان عبادت کنید.”

۴- روزه ی روز شک که روز سی ام شعبان است. بدلیل گفته عمار بن یاسر رضی الله عنه که فرمودند: کسی که در روز شک (روزی که در سی ام شعبان یا یکم رمضان بودنش شک است.) روزه بدارد هر آینه از رسول خدا صلی الله علیه وسلم نافرمانی کرده.

 

روزهایی که روزه گرفتن در آن روز ها نهی شده است:

۱-اختصاص روز جمعه برای روزه گرفتن؛ رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: روز جمعه را به تنهایی به روزه گرفتن اختصاص ندهید. اما به اتفاق علما اگر روز جمعه در میان روزهای دیگری که شخص روزه می گیرد واقع شود روزه گرفتن در این روز جایز است.

۲- اختصاص روز شنبه برای روزه گرفتن؛ رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: روز شنبه را به تنهایی روزه نگیرید مگر روزه ای که بر شما فرض باشد و اگر بجز پوست انگور یا شاخه درخت چیز دیگری نیافتید آن را بجوید تا آن روز، روزه نباشد